Έχεις ακούσει ποτέ στο οικογενειακό ή φιλικό περιβάλλον σου για κάποιον που αρρώστησε από ευλογιά; Η απάντηση είναι πιθανόν αρνητική διότι η τρομερή αυτή ασθένεια, η οποία μόνο κατά τη διάρκεια του 20ου αιώνα υπολογίζεται ότι προκάλεσε 300-500 εκατομμύρια θανάτους, έχει επισήμως εξαλειφθεί από το 1980, ενώ στην Ελλάδα η τελευταία επιδημία καταγράφθηκε πριν από 70 χρόνια.
Πώς επιτεύχθηκε αυτό; Μέσα από επιτυχημένα προγράμματα μαζικού εμβολιασμού του πληθυσμού.
Και κάπως έτσι ξεκίνησε η ιστορία των εμβολίων, για την αντιμετώπιση μιας νόσου τόσο παλιάς, που τα πρώτα απτά ίχνη της παρατηρήθηκαν στο μουμιοποιημένο σώμα του Φαραώ Ραμσή V της Αιγύπτου!
Η συμβολή των Ελλήνων επιστημόνων
Σύμφωνα με ιστορικές πηγές, οι Κινέζοι παρατήρησαν πρώτοι ότι τα άτομα που επιβίωναν από την ευλογιά δεν ξανανοσούσαν. Γι’ αυτό και εφάρμοζαν κάποιου είδους εισπνεόμενο εμβολιασμό ήδη από τον 10ο αιώνα. Εναλλακτικές μέθοδοι εφαρμόζονταν επίσης στην Αφρική και την Οθωμανική Αυτοκρατορία, αρκετά πριν εξαπλωθούν στην Ευρώπη και την Αμερική.
Ειδικότερα στην επικράτεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας, ο εμβολιασμός κατά της ευλογιάς ήταν κοινή πρακτική σε περιοχές της Θεσσαλίας, της Μακεδονίας και της Θράκης και οι Έλληνες ιατροί Εμμανουήλ Τιμόνης (1669-1720) και Ιάκωβος Πυλαρινός (1659-1718) πρωτοστάτησαν στην ανάπτυξή του, πριν ή ταυτόχρονα με τον Edward Jenner (1749 –1823).
Ο «πατέρας της ανοσολογίας»
Ωστόσο ο Edward Jenner, έμεινε στην ιστορία ως ο επινοητής του εμβολιασμού, και σήμερα θεωρείται ο «πατέρας της ανοσολογίας». Όπως και οι δύο Έλληνες γιατροί, ο Jenner παρατήρησε ότι όσοι ασθενούσαν από δαμαλίτιδα –μία μορφή ευλογιάς που προσβάλλει κατά κύριο λόγο τα βοοειδή– δεν αρρώσταιναν από ευλογιά. Μετά από σειρά πειραμάτων ανακάλυψε ότι με την εισαγωγή ενός μικροβίου δαμαλίτιδας σε έναν οργανισμό, αυτός αποκτούσε ανοσία στην ευλογιά και έτσι κατέληξε στη μέθοδο του εμβολιασμού.
Η καινοτόμος προσέγγιση του Jenner, αν και λοιδορήθηκε αρχικά από τους σύγχρονούς του, εξαπλώθηκε και εξελίχτηκε τα επόμενα 200 χρόνια και τελικά οδήγησε στην εξάλειψη μιας ασθένειας που ταλαιπωρούσε την ανθρωπότητα με συχνές επιδημικές εξάρσεις και εκατομμύρια θύματα παγκοσμίως.
Ο εμβολιασμός τον 19ο & τον 20ο αιώνα
Τη σκυτάλη πήρε ο Louis Pasteur, ο οποίος δημιούργησε το πρώτο εμβόλιο για τη λύσσα (αντιλυσσικός ορός) το 1885, ενώ την εμβληματική τριάδα των πρωτοπόρων του εμβολιασμού, συμπληρώνει ο Maurice Hilleman (1919–2005).
Για τον τελευταίο αξίζει να σημειωθεί ότι κατά την 60ετή επιστημονική σταδιοδρομία του ανέπτυξε πάνω από 40 εμβόλια –μεταξύ των οποίων της ιλαράς, της παρωτίτιδας, της ηπατίτιδας Α και Β, της ανεμοβλογιάς, της μηνιγγίτιδας και της πνευμονίας– τα οποία σώζουν τουλάχιστον 8 εκατομμύρια ζωές κάθε χρόνο.
Τα εμβόλια νέας γενιάς που μας βγάζουν από το αδιέξοδο
Ο 20ος αιώνας ήταν πολύ παραγωγικός για την έρευνα και ανάπτυξη εμβολίων που προστατεύουν μέχρι σήμερα την ανθρωπότητα από παιδικές και κάθε είδους ασθένειες. Ωστόσο οι παθογόνοι μικροοργανισμοί είναι αδυσώπητοι και επιμένουν να επιτίθενται στην υγεία μας. Πλέον τον 21ο αιώνα την έρευνα για νέα εμβόλια οδηγούν καινοτόμες τεχνολογίες που αξιοποιούν το DNA και το RNA.
Tα αποτελεσματικά και ασφαλή εμβόλια κατά της COVID-19 αποτελούν το πιο πρόσφατο κεφάλαιο μιας πολυσέλιδης επιστημονικής ιστορίας που έχει ακόμη πολλά να μας πει. Γι’ αυτό και ευγνωμονούμε τους επιστήμονες που τα αναπτύσσουν.