Έχεις αναρωτηθεί ποτέ με ποιο τρόπο μετρούσαν οι αρχαίοι πολιτισμοί το χρόνο και ειδικότερα τις ώρες της κάθε ημέρας; Πώς γνώριζε άραγε η μαθηματικός Θεανώ η Θουρία ότι είχε έρθει η ώρα για το μάθημά της με τον Πυθαγόρα; Πώς γνώριζαν οι δημότες της Αθήνας ποια ώρα να συγκεντρωθούν στην Πνύκα προκειμένου να παραστούν σε μία ακόμα συνέλευση της Εκκλησίας του Δήμου;
Οι σύγχρονοι ιστορικοί δεν γνωρίζουν ποιος ή πότε ακριβώς επινόησε μία συσκευή που μπορεί να μετρά το χρόνο. Ωστόσο, είναι πολύ πιθανόν, κάποιος Κινέζος, Αιγύπτιος ή Βαβυλώνιος, χιλιάδες χρόνια πριν, να παρατήρησε πως, τοποθετώντας κατακόρυφα στο έδαφος μία ράβδο, η σκιά της άλλαζε θέσεις στο έδαφος ακολουθώντας την κίνηση του Ήλιου. Το πρώτο ηλιακό ρολόι είχε ανακαλυφθεί!
Πώς λειτουργεί ένα ηλιακό ρολόι;
Αυτό που επίσης παρατήρησαν οι αρχαίοι αυτοί πολιτισμοί ήταν ότι ο ήλιος πρωτοεμφανίζεται στην ανατολή, στη μέση της ημέρας βρίσκεται ακριβώς από πάνω μας στον ουρανό, ενώ στο τέλος της ημέρας εξαφανίζεται στη δύση. Σήμερα γνωρίζουμε ότι αυτό συμβαίνει διότι η Γη περιστρέφεται γύρω από τον άξονά της μέσα σε 24 ώρες περίπου.
Φαίνεται ωστόσο ότι και οι Βαβυλώνιοι παρατήρησαν τα αποτελέσματα αυτής της κίνησης και έτσι χρησιμοποιώντας το φως του ήλιου και το ηλιακό ρολόι, δημιούργησαν ένα σύστημα αρίθμησης και καταμέτρησης του χρόνου.
Υπάρχουν πολλά είδη ηλιακών ρολογιών και συνήθως περιλαμβάνουν μία ράβδο ή έναν δείκτη που ονομάζεται γνώμονας. Η ώρα φαίνεται από τη σκιά που δημιουργείται από τον γνώμονα σε μια επιφάνεια. Καθώς η Γη περιστρέφεται η σκιά αλλάζει θέση και έτσι μπορούμε να καταλάβουμε τι ώρα είναι.
Για να φτιάξεις το δικό σου ηλιακό ρολόι θα χρειαστείς:
• Ένα χάρτινο πιάτο
• Χρωματιστούς μαρκαδόρους
• Χάρακα
• Μία πυξίδα
• Ένα ξύλινο καλαμάκι (ναι, αυτό που βάζουν στα σουβλάκια!)
• Λίγη πλαστελίνη
Διαδικασία
• Γράψε τον αριθμό 12 στη μία άκρη του πιάτου. Χρησιμοποιώντας το χάρακα, σχεδίασε μία ευθεία γραμμή από το 12 στο κέντρο του πιάτου και στο σημείο αυτό άνοιξε μια τρύπα με το καλαμάκι και πέρασέ το στην άλλη πλευρά. Χρησιμοποίησε την πλαστελίνη για να το στερεώσεις.
• Λίγο πριν τις 12 το μεσημέρι, τοποθέτησε την κατασκευή σου σε ένα ηλιόλουστο σημείο. Χρησιμοποίησε την πυξίδα για να βρεις το βορρά και στη συνέχεια ρύθμισε τη θέση του πιάτου ώστε το σημείο με τον αριθμό 12 να δείχνει επίσης προς το βορρά.
• Στις 12 το μεσημέρι, ρύθμισε την κατασκευή περιστρέφοντας το πιάτο, προκειμένου η σκιά του γνώμονα να πέφτει ακριβώς πάνω στη γραμμή που έχεις σχεδιάσει.
• Στερέωσε καλά την κατασκευή στο σημείο ώστε να μην μετακινείται και σε κάθε στρογγυλή ώρα της ημέρας –μέχρι τη δύση του ηλίου καθώς και το επόμενο πρωί από την ανατολή και μετά– σημείωνε τον αντίστοιχο αριθμό πάνω στο πιάτο με τους χρωματιστούς μαρκαδόρους σου.
Το ηλιακό ρολόι σου είναι έτοιμο! Κι αν δεν μοιάζει με αυτό που είχες στο νου σου μην ανησυχείς. Δεν έχεις κάνει κάποιο λάθος. Στα μηχανικά ρολόγια, οι δείκτες δείχνουν την ώρα διαιρώντας έναν κύκλο σε 12 ίσα τμήματα, οπότε μία πλήρης περιστροφή των δεικτών αντιπροσωπεύει 12 ώρες και έναν τέλειο κύκλο.
Ωστόσο, οι δείκτες δεν χρειάζονται το φως του ήλιου για να δείξουν την ώρα. Ο γνώμονας του ηλιακού ρολογιού σου όμως, εξαρτάται από αυτό. Κι όπως ο ήλιος ξεκινώντας από την ανατολή, μεσουρανεί και στη συνέχεια χάνεται στη δύση –ώστε να φωτίσει και το άλλο ημισφαίριο– διαγράφοντας μία ημικυκλική τροχιά, έτσι και το ρολόι σου μοιάζει με ημικύκλιο.